آشنایی با گیاه خارشتر؛ گیاهی شهدزا که زنبورها عاشقش هستند

خارشتر یکی از گیاه های خاص است که در ایران نیز به صورت های مختلفی می روید. این گیاه خواص دارویی و درمانی زیادی را به خود اختصاص داده و به همین علت مورد توجه طب سنتی قرار گرفته است. با این حال به نظر می رسد استفاده و مصرف خارشتر باید بر اساس دانش و داشتن اطلاعات در مورد این گیاه پرفایده باشد.

یکی از ویژگی های خاص گیاه خارشتر این است که زنبور عسل علاقه ویژه ای به این گیاه از خود نشان می دهد. به همین علت است که عسل خارشتر به عنوان یکی از عسل های محبوب در ایران به فروش می رسد. این عسل ویژگی های منحصربفردی دارد که حتما در مطلبی مجزا به ویژگی ها و خواص عسل خارشتر اشاره خواهیم کرد.

در این مطلب تلاش شده تا به معرفی گیاه خارشتر بپردازیم. آشنایی با این گیاه کمک می کند تا شما دیدگاه جامع تری در مورد عسل خارشتر داشته باشید. بسیاری از ویژگی ها و خواص عسل خارشتر با گیاه آن یکسان است و آشنایی با این گیاه کمک بزرگی برای خرید هوشمندانه عسل خارشتر خواهد بود.

آشنایی با گیاه خارشتر
خارشتر یا آدور از خانواده لگومینوز (بقولات) است. کلمه لگوم طبق توصیف سازمان جهانی فائو برای همه بقولات بذری و خوراکی که چربی کمی دارند مورد استفاده قرار می گیرد. لگومینوزها دارای پروتئین هستند و به همین علت برای غذای دام ها مانند گوسفند، بز و شتر مناسبند.

در زبان فارسی این گیاه پرخاصیت با نام های خارشتر، خاربز، دوه تیکانی، یانداق، علف ترنجبین شناخته می شود. در گناباد به آن خرنگبین نیز می گویند. نام عربی الحاج است که نام علمی آن Alhagi نیز از این واژه گرفته شده است.

ویژگی های گیاه خارشتر
خارشتر 12 گونه دارد که تنها 2 گونه آن در ایران رشد می‌ کند. این گیاه، گیاهی چند ساله است و از تیره پروانه آسا شناسانده شده است و جزء گیاهانی است که در شرایط سخت آب و هوایی و حتی در خاک های نمکی هم دوام می آورد. به این علت که ریشه عمیقی دارد از آب کمتری استفاده می‌کند. عمق ریشه های خارشتر حدودا بین 5 تا 7 متر بوده و در برابر سرما بسیار مقاوم است. ظهور این گیاه در زمان های گذشته نشان دهنده وجود آب در اعماق زمین بوده و از این مورد برای احداث قنات استفاده ‌شده است.

این گیاه به صورت درختچه نیمه چوبی است که ارتفاع آن بین 50 تا 150 سانتی متر هم می رسد و ساقه های سبز رنگی دارد تکثیر آن از طریق بذر و قلمه انجام می‌گیرد.

منطقه و زمان رویش
این گونه تقریبا در تمام مناطق بیابانی و شوره زار ایران نظیر منطقه زاگرس وجود دارد. چون این گیاه یک گیاه زمستانی است در زمستان می توان به عنوان غذای دام از آن استفاده نمود. در بلوچستان یکی از مهم ترین و اصلی ترین غذای دام به خصوص برای شترها شناخته می شود. در کشورهای دیگر مانند عربستان، سوریه، هند، پاکستان، صحرای سینا،  استرالیا و بخش شرقی ایالت متحده آمریکا نیز این گیاه می روید.

رشد خارشتر از نیمه دوم اسفند ماه شروع و تا پایان اردیبهشت ماه به پایان می رسد. زمان گل دادن آن از اواخر اردیبهشت ماه تا اواخر خرداد ماه انجام می گیرد. همچنین بذردهی از اواخر خردادماه و تا پایان تیرماه ادامه می ‌یابد. دوران گل دهی و بذر دهی زمانهای مناسبی برای برداشت علوفه خارشتر است. به تدریج گیاه تا اوایل مهر خشک شده و در فصل پاییز به دلیل بارش های پاییزی مجددا به مدت یک ماه رشد می‌کند و در فصل آبان کاملا خشک می شود.

در فصل گل دهی، به دلیل بالا بودن سطح آب، این گیاه شهد فراوانی دارد و گل هایی به رنگ قرمز موجب جذب زنبور عسل می شود. عسل به دست آمده از گیاه خارشتر رنگ متمایل به قرمز داشته که ارتباط مستقیمی با شهد این گیاه دارد. تولید عسل خارشتر توسط زنبور عسل نیز در فصل گل دهی یعنی در اواسط بهار خواهد بود.

به جهت آبیاری بسیار کم برای تولید خارشتر، این گیاه توجه مزرعه داران را به خود جلب کرده و در مزارعی که به عنوان علف هرز رشد می ‌کند، آنها را جمع آوری و برای تغذیه دام های کوچک مورد استقاده قرار می دهند. البته این گیاه مورد توجه زنبورداران نیز قرار دارد و بسیاری از زنبورداران کندوهای خود را در اطراف دشت ها و مزارع خارشتر قرار می دهند تا بتوانند عسل خارشتر تولید و روانه بازار کنند.

ترنجبین، میوه گیاه خارشتر
میوه خارشتر، در زبان عربی ترنجبین نامیده می شود که در فارسی آن را ترانگبین یا ترنگبین نیز می نامند. ترانگبین به معنی عسل تر است. ترنجبین ماده ای است شیرین که به صورت شبنم روی برگ خارشتر می‌نشیند واین حاصل از عمل حشره ایی به نام زنجرک است و با شکاف دادن روی برگ این شبنم به خارج تراوش می‌کند. ترنجبین دارای ترکیبات قندی مختلفی نظیر گلوکز، فروکتوز، تری ساکارید است که به راحتی در آب حل می شود. ناگفته پیداست که چرا زنبور عسل می تواند عاشق گشت و گذار در اطراف خارشتر و ترنجبین باشد.

در طب سنتی از ترنجبین به دلیل طبیعت گرم و خشک آن خواص بسیاری را ذکر کرده و از آن استفاده های فراوانی می شود. در گذشته از ترنجبین برای تولید قند استفاده می شده ولی به مرور زمان به دلیل افزایش اطلاعات در مورد این گیاه، از آن به عنوان دارو استفاده شد.

خواص گیاه خارشتر
پروتئین خام گیاه خارشتر حدود 10 درصد و ماده آلی آن حدود 90 درصد و انرژی خام به طور تقریبی 4000 کیلو کالری است. این میزان از مواد آلی و انرژی در این گیاه، باعث شده تا خارشتر به گیاهی خاص تبدیل شود.گیاه خارشتر نقش مهمی در داروسازی و تامین خوراک دام ایفا می‌کند. به همین علت است که از این گیاه در تولیدات خوراک برخی دام ها استفاده می شود. گیاه خارشتر بسته به اینکه این گیاه در چه منطقه و محیط و در چه شرایطی برداشت شده است ارزش غذایی متفاوتی را دارد و به صورت خشک یا نیمه خشک قابل نگهداری در سیلو است. این گیاه جایگزین مناسبی به جای کاه و یونجه است. در کل ارزش غذایی این گونه نسبت به سایر علوفه ها در حد میانه قرار دارد.

تحقیقات اخیر نشان می دهد ریشه خارشتر برای تقویت سیستم ایمنی بدن انسان بسیار مفید است و در درمان و مهار بیماری ایدز ممکن است اثرات خوبی داشته باشد. همچنین خارشتر به دلیل داشتن طبع سرد برای صفرا و سنگ کلیه مفید است.جوشانده گیاه خارشتر مدر و مسهل است و از روغن برگ آن برای درمان روماتیسم می توان استفاده کرد. از این گیاه برای تولید ترنجبین و عرق خارشتر استفاده می شود.

این گیاه در درمان کاهش وزن و لاغری با فعال کردن غدد عروقی، سوخت و ساز را بالا می برد. در دوران بارداری خانم هایی که ورم ناشی از بارداری دارند می توانند از عرق خارشتر استفاده نمایند. همچنین برای برطرف کردن مضرات نوشیدنی های قندی و غیر طبیعی که حاوی بی کربنات است می توان از گیاه خارشتر استفاده نمود تا به واسطه آن رسوبات از بدن دفع گردد و شرایط بدن به حالت نرمال در آید.